Қантлы диабет – бул қанда қант муғдарының турақлы жоқары болыўы менен кешетуғын кеселлик болып табылады. 2021-жыл жағдайына көре дүнья бойлап 537 миллион халық қантлы диабет пенен кеселленген. Қантлы диабеттиң тийкарынан 2 типи парқ етеди: қантлы диабет 1-типи ҳəм қантлы диабет 2-типи. Қантлы диабет 1-типи аутоиммун кеселлик болып, салыстырғанда кем ушырайтуғын кеселлик түри болып табылады.

2023-жылға келип Өзбекстанда Қантлы диабет кеселлиги менен дизимге алынған адамлар саны 377 115 наўқасты қурады. Олардан 357 066 адам бул қантлы диабет 2-типи аўырыў тури болып табылады.

Қантлы диабет 2-типи раўажланыўының себеби семизлик болып, ол ҳəзирде дүнья бойлап жүдə кең тарқалған. Қантлы диабет 2-типи жуқпалы болмаған кеселликлер қатарына кирип, ол майыплық ҳəм ўақтынан бурын өлимге себеп болыўы мүмкин.

Қантлы диабет 2-типи асте-ақырынлық пенен раўажланып, көбинесе кеш анықланады. Бул кеселликтиң тийкарғы белгилери:

– аўыз қурғаўы,

– шөллеў,

– тез-тез киши дəретке шығыў,

– тез шаршаў.

Кеселликти ерте дəўирлеринде көпшилик бул белгилерге итибар бермейди ҳəм шыпакерге кеш мурəжат етеди. Кеселлик диагнозы қойылғанында, наўқаста белгилер раўажланып болған болады.

 Қантлы диабет тəсирлери:

жүрек-қан тамыр кеселликлери раўажланыўы (қан басымы асыўы, инфаркт, инсулътлар)

–        диабет нефропатиясы – бүйреклер искерлигин төменлеўи;

–        диабет ретинопатиясы – көз көриў қəбилетин төменлеўи;

–        аяқларда жаралар болыўы, ампутация мүмкиншилиги;

Жүрек-қан тамыр кеселликлери раўажланыўы кейиншели инсанда стент яғный тамыр тарайып қалғанда оны кеңейтиў емлеў əмелиятына мүтəж болыўы мүмкин.

Қантлы диабет 2-типинде айрықша өзгешелиги бул – оны алдын алыў ҳəм жаңа анықланғанында ремиссияға түсириў мүмкиншилиги бар болып табылады.

Ремиссия дегени – кеселлик белгилери улыўма кетеди, қанда қант муғдары нормаға түсип, аўыздың қурғаўы ҳəм шөллеў белгилери жоғалады.

Буған тийкарланып қантлы диабет 2-типи себеби – семирип кетиўи менен байланыслы.

Егер наўқас дене салмағы кемейсе, қантлы диабет 2-типи ремиссиясы бақланады, бирақ наўқас салмағы асса, кеселлик тағы қайтып келеди. Қантлы диабет 2-типи алдын алыўда ҳəм семизликти тəртипке салыў зəрүр əҳмийетке ийе.

Полат Хажиев,

Саламатлық ҳəм стратегиялық раўажланыў институты Қарақалпақстан Республикасы бөлими баслығы