Qutırıw –insan ómirine qáwip tuwdırıwshı oǵada qáwipli viruslı juqpalı zoonoz, yaǵnıy,  haywannnan adamǵa juǵatuǵın kesellik bolıp tabıladı. Bul keselliktiń tiykarǵı dáregi usı kesellikke shatılǵan haywanlar bolıp, oǵan barlıq haywanlar da ushırawı múmkin. Kesellikti kóbirek qarawsız qalǵan qańǵımay iytler, pıshıqlar, sonday-aq, qasqır hám túlkiler tarqatadı. Kesellikke shatılǵan haywanlardıń adamdı tislewi, tırnawı arqalı onıń silekeyinen adamǵa juǵadı. Sonıń menen birge denege, kóz, murın, awız, tamaq silekey qabatlarına kesellikke ushıraǵan haywannıń silekeyi tiyiwi nátiyjesinde juǵadı. Bunda silekey arqalı juqqan virus nerv sisteması arqalı bas miy tárepke háreket etedi hám kóbeyip, olardıń isiniwine alıp keledi. Viruslar bas miy kletkalarına jetip kelgenshe kesellik belgileri júzege shıqpaydı, yaǵnıy, kesellik jasırın ótedi. Bul dáwir keselliktiń jasırın dáwiri delinedi. Bul haywannıń tislegen jerine qaray kóbinese 1-3 ay, arasında 1 hápteden 1 jılǵa shekem sozılıwı múmkin. Nawqas adamda bul keselliktiń dáslepki belgileri sıpatında, dene ıssılıǵınıń kóteriliwi, hálsizleniwi, denesiniń qaqsap awırıwı, pitip ketken jaranıń ornınıń qıshıwı hám awırsınıwın aytıp ótsek boladı. Sonıń menen birge nawqas ruwxıy túskinlikke túsip biytaqatlanadı, uyqısı qashadı. Keselliktiń eń awır dáwirinde nawqastıń kózine qorqınıshlı nárseler kórinip, háreketi kúsheyedi, dem alıwı qıyınlasıp, hawa jetpeydi. Jutqınshaq bulshıq etleriniń tartılıwı nátiyjesinde nawqas jutına almaydı, awzınan júdá kóp muǵdarda silekey aǵa baslaydı. Suwdan qorqıw jaǵdayı baqlanıp, ol suw ishe almaydı. Sonday-aq, ol hawadan da qorqıwı múmkin. Nátiyjede nawqastıń júrek hám dem alıw aǵzaları isten shıǵıp, ólim halatı júz beredi. Keselliktiń aldın alıw ushın nawqas haywan tislep alǵan jerin aǵıp turǵan suw menen, sońınan sabınlı suw menen 15 minut juwıwı kerek. Onnan keyin tez arada shıpakerge xabarlasıp, qutırıwǵa qarsı vakcina saldırıwıńız kerek. Eger kóshede iyesiz júrgen iyt-pıshıqlar júrse, tez arada veterinariya xızmetkerlerine xabarlaw lazım.

Aygúl Artıqbaeva,

Nókis qalalıq sanitariya-epidemiologiyalıq tınıshlıq hám jámiyet salamatlıǵı bóliminiń shıpakeri.

Qaraqalpaqstan xabar agentligi